مشکل جدیدی که جهان را تهدید می‌کند زباله و چگونگی دفع یا نابودی آن است. زباله فقط دور ریخت غذاهای نیم‌خورده یا تکه‌پاره لباس‌های کهنه نیست. از دستگاههای رایانه تا کاغذ، پلاستیک و... هر چیزی که در زندگی روزانه مردم به‌عنوان ضایعات شناخته می‌شود، در دایره زباله و پسماند جای می‌گیرد. شاید این کالاها به ظاهر وزنی نداشته باشند، ولی می‌توانند برای کره زمین و زیست همه جانداران این کره زیبا خطرناک باشند.
ایران با تولید حدود 700 گرم سرانه تولید زباله در ردیف کشورهای اول جهان است. میزان تولید زباله در جهان برای هر نفر حدود 300 تا 400گرم برآورد می‌شود و این یعنی میانگین تولید زباله در ایران 2 برابر نرخ جهانی است.
براساس آمارها، میزان تولید زباله در ایران 18میلیون تن در سال است که با توجه به جمعیت ایران، 3 برابر تولید زباله چین را تشکیل می‌دهد. جالب است که تهران به تنهایی 7 هزار تن زباله در روز تولید می‌کند که از این مقدار 100تن زباله بیمارستانی است.
مشکل زباله در شهرهای بزرگ بیش از دیگر شهرهاست. در برخی از کلانشهرهای کشور به‌نظر می‌رسد این مشکل جدی گرفته شده و اراده‌ای برای مدیریت زباله به‌وجود آمده است، اما در شهرهای کوچک به‌دلایل مختلف از جمله تفکیک نکردن زباله از مبدأ، نبود مکان مناسب برای دپو، نبود دستگاههای زباله‌سوز، مخلوط بودن زباله‌های خطرناک مانند زباله‌های بیمارستانی و آزمایشگاهی و... این معضل بیشتر خود را نشان می‌دهد.
استان‌هایی که فضا یا زمین خشک و مناسب کمتری دارند، به همان نسبت در زمینه دفع یا دفن زباله مشکل بیشتری دارند. در استان‌های شمال کشور از گلستان تا گیلان زباله برای محیط‌زیست، از جمله آب‌های زیرزمینی، پرندگان، حیوانات، رودخانه‌ها و حتی دریا تهدید جدی به‌شمار می‌آید.
یوسف آرمودلی، مدیرعامل سازمان انرژی‌های نو ایران، دفن زباله‌ها و پیامدهای زیست‌محیطی ناشی از آن را از جمله مشکلات فرار‌وی جمع‌آوری، دفن و امحای زباله‌ها می‌داند و می‌گوید در شهرهای ساحلی کشور به‌ویژه استان‌های شمالی مشکل دفن زباله به‌صورت جدی وجود دارد. او مدیریت صحیح پسماند را فرصتی در مقابل تهدیدات زیست‌محیطی تولید زباله در کشور می‌داند و معتقد است با بهره‌گیری از منابع تجدیدپذیر نظیر زباله‌های تولیدی می‌توان به سمت تولید انرژی‌های حاصل از مواد گام برداشت.
زباله و انرژی
در کشورهای توسعه یافته بهره‌گیری از منابع تجدیدپذیر برای تولید انرژی جایگاه ویژه‌ای دارد؛ موضوعی که در کشور ما به‌دلیل پایین بودن هزینه‌های انرژی تاکنون به‌صورت جدی محقق نشده است. 6/1 مگاوات برق تولیدی کشور از گاز حاصل از دفن زباله‌ها در کشور تولید می‌شود. سهم مشهد با تولید یک درصد برق، بیشتر از همه است، اما تولید زباله در خراسان رضوی هم بیش از استاندارد جهانی است، به‌گونه‌ای که در این استان هر نفر 700 گرم زباله تولید می‌کند.به‌دلیل حاد شدن مشکل زباله در مازندران، مسئولان استان مجبور شدند موضوع را تا سطح هیأت دولت ببرند و از وزیر کشور بخواهند که این موضوع را در دستور کار قرار دهد.
سبقت در تولید زباله
استاندار مازندران حتی تفکیک زباله از مبدأ را چاره مشکل پسماند این استان نمی‌داند و معتقد است باید در قالب بسته‌ای جامع، برنامه‌ای کامل تعریف شود و به‌طور مستمر قابل اجرا باشد. البته طاهایی نمی‌گویدکه در این بسته چه برنامه‌ای بهتر و عملی‌تر است. به اعتقاد او رها‌شدگی پسماند در مازندران سبب شده است تا در ساماندهی آن دچار مشکل شوند. در میان شهرهای مازندران فقط در شهر کوچک فریدونکنار روزانه 60 تن زباله و نخاله تولید می‌شود.
این وضعیت در رشت حادتر از شهرهای مازندران است. هر شهروندرشتی روزانه 900 گرم زباله تولید می‌کند که 21/80 گرم آن مواد فساد‌پذیر و 56/7 گرم نیز کاغذ است. در استان گیلان حدود 80درصد زباله‌ها در اطراف رودخانه‌ها و مرداب‌ها ریخته می‌شود. به گفته مسئولان محیط‌زیست این استان، در مجموع روزانه در این شهر 500تن زباله تولید می‌شود که 8/37 تن آن، فقط کاغذ است. برای تهیه یک تن کاغذ 15 تا 17 اصله درخت تنومند قطع می‌شود، که برای 37تن حدود 630 اصله درخت باید قطع شود. اگر بتوان تمهیداتی فراهم کرد که شهروندان زباله‌های از جنس کاغذ را تفکیک کنند چه بسا درخت‌های زیادی قطع نشوند. در پارک ملی بوجاق گیلان فقط در یک‌روز حدود 200 نفر نزدیک به 2 تن زباله جمع‌آوری کردند.
استان قم با‌توجه به‌وسعت و جمعیت کمی که دارد در تولید زباله دست‌کمی از استان‌های بزرگ ندارد. قمی‌ها روزانه 600 تن زباله تولید می‌کنند که انواع پسماندها از جمله پسماندهای عادی زباله‌های خانگی، نخاله‌های ساختمانی و ضایعات سنگبری‌ها از آن جمله است. حدود 30درصد از زباله‌های قم را زباله خشک تشکیل می‌دهد که قابل بازیافت و استحصال هستند. این موضوع در‌صورتی عملی می‌شود که مردم زباله را از مبدأ تفکیک کنند.
زباله ایرانی در کوره‌های چینی
مشکلی که زباله برای کشور ایجاد کرده است، باعث شد تا چینی‌ها هم دست‌شان در زباله کشور ما وارد شود، تا جایی‌که محمد‌جواد محمدی‌زاده، رئیس سازمان محیط‌زیست اعلام کرد چون چینی‌ها قیمت پایین‌تری برای ایجاد کوره‌های زباله‌سوز پیشنهاد کردند، 85 درصد سرمایه‌گذاری را قرار است خودشان متحمل شوند اما هنوز سازمان محیط‌زیست با شرکت چینی قراردادی نبسته است. البته او این را هم گفت که اگر شرکت‌های اروپایی قیمت مناسب‌تری ارائه کنند، احتمال اینکه با آنها قرار داد بسته شود، زیاد است. به‌هر حال چینی‌ها که بازار ایران را قرق کرده‌اند، معلوم نیست که زباله‌های ایران را چگونه بسوزانند تا دودش به چشم ما نرود.
روستاها و زباله
شکی نیست کنترل مواد زائد جامد و از جمله زباله‌های سمی و خطرناک، یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر در مدیریت زباله‌ها به‌ویژه در کلانشهرهاست. اما از سوی دیگر فقط شهرهای کشور با این مشکل روبه‌رو نیستند، بلکه روستاهای ایران به‌دلیل نبود مدیریت درست علاوه بر آنکه زیر هجوم زباله‌های شهر قرار دارند، نمی‌دانند که چگونه زباله‌های خود را دفع یا دفن کنند.
در بسیاری از روستاهای کشور زباله‌ها در کوچه پس‌کوچه‌ها رها شده و مناظر ناخوشایندی را به‌وجود آورده‌اند. از آنجایی‌که نوع زندگی روستاییان تغییر کرده است و ابزارها و کالاهای شهری در خانه و کاشانه آنها نفوذ کرده است، انواع زباله‌های شهری را می‌توان در زباله‌های روستاییان دید.
هیچ نوع مکانی برای جمع‌آوری زباله وجود ندارد. پراکندگی زباله‌ها در روستاها آسیب جدی به محیط‌زیست وارد می‌کند. رودخانه‌ها، جویبارها و حتی چشمه‌هایی که منابع آبی مردم هستند بیشترین آسیب را از این پراکندگی می‌بینند و بالطبع چالش جدی برای مردم ایجاد می‌کنند. در روستاها معمولا نزدیک‌ترین مکان برای دفع زباله انتخاب می‌شود که اغلب این مکان‌ها هم چسبیده به روستاست و حیوانات اهلی در بیشتر مواقع به‌جای چرا ،در میان زباله‌ها می‌چرند.
این موضوع می‌تواند مشکل مهم بهداشتی برای روستاییان و حتی شهروندان ایجاد کند. مسئولان و متولیان باید در موضوع مدیریت پسماندها در روستاها اهتمام ویژه‌ای داشته باشند، از جمله چالش‌های حائز اهمیت در مشکلات پسماندها، آلودگی حریم جاده‌ها و ایجاد مناظر ناخوشایند و آلودگی مزارع، ایجاد آبراه‌ها و مسیل‌هاست.
اگر دستگاههای ذی‌ربط بتوانند برای تحقق مدیریت مناسب دفع بهداشتی پسماندها در روستاها، کمیته‌ای برای تدوین برنامه جامع مدیریت پسماندها در روستاهای کشور تشکیل دهند و با کمک مالی به دهیاری‌ها برای مکان‌یابی مناسب و استقرار پسماندها تأمین هزینه کنند و با افراد مخل بهداشت محیط برخورد کنند، برخی مشکلات موجود کاهش می یابد.
